Psycholoog Anne Marsman promoveerde afgelopen jaar op het onderwerp connectie tussen hoofd en lichaam aan Maastricht University. Ze kwam in haar onderzoek tot de conclusie dat er meer aandacht nodig is voor het lichamelijke in de psychiatrie en psychologie. Het lijf moet gezien worden als iets wat bij je hoort. Het lichaam is iets om naar te luisteren, om serieus te nemen als manier om stress te verwerken. Als je niet lekker in je vel zit, moet je toch vooral je gedachten veranderen, is de heersende opvatting.

Haar eigen ervaring met hoe het lichaam trauma’s verwerkt, inspireerde haar tot een serie experimenten voor haar promotie-onderzoek met twee groepen proefpersonen: een groep met een geschiedenis van ingrijpende ervaringen in hun jeugd, variërend van het verlies van een ouder tot misbruik, en een groep zonder dat soort jeugdtrauma’s.

Door het toedienen van kunstmatige, milde pijnprikkels met een elektrode onderzocht ze bij de proefpersonen hoeveel spierspanning te meten viel in de monnikskapspier. Dat is een spier in de schouders waarvan bekend is dat die reageert op stress.

Wat bleek: hoe meer ingrijpende jeugdervaringen, hoe groter de spierspanning.

Ook trad bij mensen met ingrijpende jeugdervaringen minder gewenning op ten opzichte van nieuwe pijnprikkels dan bij mensen zonder zulke jeugdervaringen. Getraumatiseerde mensen reageren lichamelijk dus meetbaar heftiger op stress en pijn – en houden ook langer lichamelijk last.

Haar conclusie: het lichaam slaat stress en traumatische ervaringen op. Het lijf speelt vervolgens een cruciale rol bij hoe iemand met nieuwe stress-situaties omgaat. Volgens haar is het leren luisteren naar de subtiele signalen van het lichaam essentieel om beter om te kunnen gaan met trauma en psychische problemen. Veel van dat onderzoek richt zich op de verwerking van trauma’s. Ook psychisch gezonde mensen kunnen wat aan deze inzichten hebben, denken veel onderzoekers.

Het werk van Anne Marsman sluit aan bij een snel groeiend onderzoeksveld naar het belang van het lichaam voor geestelijke gezondheid. Dit noemen we interoceptie: het vermogen van mensen om de signalen van het lichaam te herkennen.

Interoceptie, in populair-wetenschappelijke boeken en artikelen ook wel het ‘zesde zintuig’ genoemd.

Het is het waarnemen van allerlei lichaamsprocessen, van hartslag tot spierverkrampingen. Een groot deel van die verwerking vindt onbewust plaats, maar je kunt er ook bewust de aandacht op richten.

De laatste jaren blijkt uit diverse onderzoeken dat hoe gevoelig mensen zijn voor hun eigen interoceptieve signalen, mede bepaalt hoe goed ze emoties reguleren. Het werkt ook andersom. Mensen die minder goed kunnen benoemen wat ze in hun lijf voelen, hebben vaker last van mentale problemen zoals angststoornissen en depressies.

Sommige mensen krijgen van nature sterkere en preciezere signalen van hun lichaam.

Volgens Manos Tsakiris, hoogleraar psychologie aan de University of London en schrijver van meerdere boeken over interoceptie verschilt het enorm van persoon tot persoon hoe goed je in staat bent om te benoemen hoe snel je hart klopt bijvoorbeeld. Hoe beter je je bewust bent van die signalen, hoe makkelijker het is om de juiste actie te ondernemen.

Als je moeite hebt met het decoderen van lichamelijk ongemak, onderneem je sneller verkéérde acties. En ga je bijvoorbeeld eten als je gestresst bent, omdat je een spanningsgevoel verwart met honger. Dan denken mensen dat ze door te snacken hun ongemak verhelpen, wat meestal niet zo is.

Wie beter voelt dat zijn lichaam stress ervaart, kan die stress beter aanpakken. Als jij ergens aan je lichaam merkt dat je gestresst, bang of moe bent, is dat een alarmsignaal. Als je daar desondanks niet naar luistert, of als je niet eens dóórhebt dat je lijf je iets vertelt, dan gaat het sneller fout met je mentale welzijn.

Samen met anderen connectie tussen hoofd en lichaam beleven

Meerdere onderzoekers in dit veld hameren erop dat het verwerken van spanning en emoties met het lijf vooral sámen met andere mensen goed werkt.

Niet in je eentje in een kamer, maar door in groepen te leren bewegen kun je spanning verwerken. Ook door erover te praten, ook in therapeutische setting met anderen kun je spanning verwerken.

Alleen al af en toe met elkaar dansen, sporten, knuffelen, samenkomen helpt om spanning te verwerken. Dat brengt je meer in contact met je eigen lichaam via het lichaam van anderen. Er zijn mensen die twee jaar amper zijn aangeraakt gedurende de pandemie, dat is gewoon echt heel ongezond.

Individuele technieken als mindfulness en meditatie voor connectie hoofd en lichaam

Manos Tsakiris kijkt ook sceptisch naar trends zoals mindfulness en meditatie, technieken die individuen wel meer in contact met hun lichaam kunnen brengen.

Maar dat gebeurt vaak heel solistisch. Een belangrijk deel van ons emotionele leven draait niet om onszelf. Ons emotionele leven draait om de interactie met het hele systeem om ons heen. Het gaat er niet alleen om, om zelf weer contact te maken met je eigen lijf, maar ook dat je lichaam in gezond contact staat met ánderen.

Voor psychisch welzijn is wat er onder je nek gebeurt minstens net zo belangrijk als wat er zich daarboven afspeelt. Geestelijke gezondheid houdt niet op in je hoofd. Geestelijke gezondheid is nauw verbonden met je lichaam, en via dat lichaam ook met andere mensen om je heen.

Het klinkt zo logisch, en toch ben ik het zelf de laatste tijd blijkbaar behoorlijk vergeten.

Cognitieve dissonantie: Van woorden naar realiteit. Van hoofd naar hart.

De ontwikkeling van de zondebok door de narcist.

Lichamelijk misbruik die narcisten gebruiken bij echtgenoten

Trauma en traumazorg in Europa

Dagelijkse tai chi & chi gong beweging om terug te keren naar je lichaam!

De 5 sleutels om jezelf te verwijderen van lichamelijke mishandeling.

Parentificatie: Een normaal jeugdtrauma in onze samenleving.