Het ultra-lange interview in Humo deze week. Met dank aan Jan Antonissen voor het fijne gesprek en Johan Jacobs voor het geduld met de foto’s.
Troost vindt VUB-politicoloog Jonathan Holslag (40) van deze dagen vooral bij de klassieken. De kruitdampen boven Oekraïne ziet hij pas volgend jaar optrekken. Poetin blijft op post. En daarna is het de beurt aan Xi Jinping om Taiwan binnen te vallen. Nee, het Westen staat er niet goed voor. ‘Poetin en Xi hebben overschot van gelijk als ze onze samenleving decadent noemen.’
Het is kermis in Tienen. Over de hoge muren van het voormalige augustijnenklooster waaien de harde beats van de botsauto’s, maar de nieuwe bewoner van het eeuwenoude pand, Jonathan Holslag, lijkt de herrie niet te deren. In zijn keurig getrimde kloostertuin monstert hij de vruchten van zijn abrikozenboom, test het rattenalarm en strooit wat voer in het rond voor zijn parmantige haan met woeste vedertooi: ‘Een dandy die net uit bed is gedonderd’. In deze groene oase, in het midden van de stad, neemt Holslag ’s avonds laat, als de wereldproblemen weer eens niet op één hand te tellen zijn, de snoeischaar geregeld ter hand.
Holslag is een opiniemaker die, zoals NRC Handelsblad ooit noteerde, ‘met zachte stem harde conclusies trekt’. Toen Rusland eind februari Oekraïne was binnengevallen, schreef hij dat ook wij reden hadden om ons grote zorgen te maken: ‘De pijlers van onze welvaart zijn rot.’ Rustig geeft hij nog eens de argumentatie voor die stelling: onze overheidsschuld is te hoog voor een land dat te weinig produceert. België staat op een kantelpunt. Het kan haast niet anders of de welvaart van de gegoede middenklasse zal weldra ook afbrokkelen.
<Jonathan Holslag> Het is een vervelende vaststelling omdat de middenklasse grotendeels is gespaard gebleven van de pijn van de pandemie omdat de overheid zoveel geld heeft uitgegeven. Maar zo is ons ook de urgentie ontgaan dat we van koers moeten veranderen.
Elke crisis is voor onze leiders een alibi om niet in te grijpen. Ook deze regering schuift de problemen voor zich uit: de bulk van de investeringen voor de energietransitie is voor na deze legislatuur. De grootste lasten van het Star-plan voor Defensie zijn voor later. Dat stemt me somber: als we nog tien jaar wachten is bij de middenklasse alles opgesoupeerd.
<HUMO> U lijkt in uw essays in De Morgen vooral boos: op onze verslaving aan olie en gas uit Rusland, op onze onstilbare honger naar goedkope troep uit China.
<Holslag> Onze samenleving lijdt aan consumptieverslaving, die op korte termijn misschien prettig is maar op lange termijn noodlottig. Onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen is catastrofaal voor een duurzame economie en de geopolitieke verhoudingen. Voor de annexatie van de Krim in 2014 schreef ik al dat wij Vladimir Poetin slapend rijk maakten: we spekten zijn oorlogskas met gigantische gastransfers.
<HUMO> U pikte het verwijt van premier Alexander De Croo (Open VLD) aan de Franse radicaal-rechtse Marine Le Pen (RN) niet dat ze bloed aan haar handen had omdat ze geld in Rusland had geleend. Elke westerse leider heeft volgens u zijn handen vuilgemaakt: ze hebben allemaal te dicht tegen Poetin aangeschurkt.
<Holslag> Ons halfslachtig energiebeleid heeft Rusland sterk gemaakt. Onze halfslachtige reactie op de annexatie van de Krim en het neerhalen van de MH-17 heeft Poetin aangemoedigd te doen wat hij in Oekraïne heeft gedaan. De brave bedaarde centrumpolitici, die jarenlang de scepter hebben gezwaaid, hebben ook bloed aan hun handen. Het perverse is dat centrumpolitici, zoals Angela Merkel en Alexander De Croo, zich als kampioenen van de mensenrechten presenteren terwijl ze met hun economisch beleid het autoritarisme, de dictatuur, ja zelfs het fascisme sponsoren – voor mij zijn Rusland en China twee quasi-fascistische grootmachten. Die hypocrisie stuit mij tegen de borst. Onze politici leggen bijzonder weinig moed aan de dag om de bevolking ervan te overtuigen dat de massale inkoop van Russische brandstof en Chinese troep niet alleen tegen onze democratische waarden ingaat, maar ook tegen ons belang – we maken onze rivalen sterker.
<HUMO> Was er, wat brandstof betreft, een alternatief?
<Holslag> In 2010 heeft het Internationaal Energie Agentschap er al op gewezen dat de Europese energietransitie veel sneller moest verlopen in de richting van kern- en hernieuwbare energie. Duitsland is verscheidene keren op de vingers getikt omdat het te afhankelijk van Rusland dreigde te worden. We hadden er op zijn minst voor kunnen zorgen dat we niet al ons gas uit Rusland zouden laten komen.
<HUMO> Is gas uit Qatar zoveel schoner?
<Holslag> Je zou de inkomsten uit de energiemarkt op zijn minst hebben verspreid. En Rusland zou niet zo snel zijn militaire slagkracht hebben vergroot.
We moeten de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zo snel mogelijk afbouwen en onze mobiliteit drastisch verbeteren. We subsidiëren nog altijd bedrijfswagens, we hebben een belabberde ruimtelijke ordening. Het gevolg is dat we door onze ruimtelijke wanorde veel meer uitgeven aan energie voor onze huizen en vervoer dan pakweg Nederland. Spreek me niet over de Vlaamse betonstop. Er lijkt me nog nooit zo snel verkaveld en ontwikkeld als in de voorbije jaren.
We moeten het hele economische weefsel herdenken. Maar daar zijn wij niet meer toe in staat. Wij blijven vastzitten in een traject waarvan we weten dat het economisch slecht is, geopolitiek nefast en ecologisch een nachtmerrie.
<HUMO> U lijkt ook een morele crisis te suggereren. Zo verwijst u naar onze maatschappelijke elite als ‘een kosmopoliete rijkeluiskolonisatie die renteniert op wat ooit de vrije wereld heette’. Is dat de hedendaagse vertaling van het einde van het Romeinse rijk?
<Holslag> Het is een probleem van alle rijke samenlevingen, die gedurende lange tijd van vrede en voorspoed hebben genoten en dat als een verworvenheid zijn gaan beschouwen. En daar bovenop heb je nog een kaste van beroepspolitici.
<HUMO> Een zwakke generatie?
<Holslag> Op enkelingen na, een héél zwakke generatie. In de jaren negentig had je nog een man als Jean-Luc Dehaene die durfde te zeggen waar het op stond. Ons beeld van leiderschap is verstoord. Vandaag lijkt een politicus met veel stemmen, veel geld en veel mediaoptredens een leider. Maar leiderschap is het vermogen om het gedrag van mensen te veranderen. Een leider loopt niet mekkerend achter de kudde aan, een leider loopt voorop. Hij is de herder die het bekende pad durft te verlaten omdat hij aanzien en legitimiteit geniet.
Op dit moment heb je politici met veel stemmen maar weinig leiderschap. Ze hebben de moed niet voor verandering. Ze weten dat ze worden weggestemd als ze daaraan beginnen. Want eerlijk is eerlijk: het grootste deel van de bevolking wil ook geen verandering. Mensen willen in de zomermaanden met vakantie en naar Tomorrowland. Daarna zien ze wel verder.
<HUMO> Waar zit het probleem dan: bij de politici of de bevolking?
<Holslag> Politici weerspiegelen de staat van de samenleving. We dichten bepaalde mensen grote kwaliteiten toe, zoals de burgemeester van Antwerpen (Bart De Wever (N-VA)), maar wat heeft hij welbeschouwd verwezenlijkt? Niets op institutioneel vlak, niets op economisch vlak, weinig of niets inzake onderwijs of cultuur. Daar zit je dan met je dertig procent van de stemmen. De liberalen lieten onze samenleving zichzelf kapotverteren in naam van de democratie en de vrijheid. De nationalisten zijn even hypocriet: ze beloofden Vlaanderen weer sterk te maken. Wat is daarvan terechtgekomen? Ze hangen onze havens vast aan Chinese staatsbedrijven en maken van de samenleving een comateuze containerjunkie.
<HUMO> Bent u een ontgoochelde nationalist?
<Holslag> Ik ben een patriot. Patriottisme is voor mij: vaderlandsliefde. Als je graag reist, heb je ook de verantwoordelijkheid je eigen samenleving welvarend en boeiend te houden. Niets is zo makkelijk als in de zomer te gaan zwijmelen over de modderforten van Ouarzazata en de tempels in Rajasthan, terwijl je in Vlaanderen niet de minste moeite doet je eigen cultuur en natuur in stand te houden. Ik probeer wel bij te dragen aan een betere omgeving: ik praat met mijn buren, ik informeer me over wat in mijn stad gebeurt, ik probeer dingen beter te maken.
<HUMO> Bent u een Vlaming of Belg?
<Holslag> Taalkundig ben ik een Vlaming, filosofisch een Europeaan. Ik geloof in het ideaal van Europa, dat met zijn wortels in de Grieks-Romeinse en joods-christelijke traditie via de Middeleeuwen tot volle wasdom is gekomen in het humanisme en de verlichting. Op dit moment zijn we daar ver vanaf gedreven, maar het is wel het Europa waaraan ik wil meewerken. Ik ga niet mee in het steriele neoliberale denken dat een mens reduceert tot een rationele homo economicus. Een mens is rationeel, maar verlangt naar meer: emotie, mystiek – wij zijn complexe wezens.
<HUMO> De ondertoon in uw teksten is ontgoocheling: ‘We hebben het laten schieten.’
<Holslag> We hebben het laten hangen. Op economisch vlak, op cultureel vlak ook: kijk naar onze omgang met taal. We zitten nu met een generatie die zich niet elegant kan uitdrukken in het Nederlands maar ook niet in vernuftig Engels. Ik vrees dat ik mezelf ook steeds meer schuldig maak aan de nieuwe taalverloedering.
Waar is de ingeboren trots van de burgerij gebleven om iets blijvends in de stad neer te zetten en iedereen te laten genieten van haar architectuur? Nu trekken rijke mensen zich terug in pastorijforten in de rand met een hoge haag rondom en een poort die altijd op slot is.
We hebben het ook op militair vlak laten hangen. Ik heb het Star-plan van minister Dedonder (PS) gelezen: het is een schuchtere omslag. En wat ik zei: de grote financiële offers zijn voor later.
<HUMO> Is het een teken van decadentie als een samenleving zichzelf niet kan verdedigen?
<Holslag> Ik ben gehandicapt: de klassieken, zoals Sallustius en Demosthenes, zijn nog altijd de maatstaf voor mij. Poetin en Xi (Jinping) hebben overschot van gelijk als ze onze samenleving decadent noemen. Poetin, die zich beweegt in vergulde paleizen, heeft misschien weinig recht van spreken, maar in het Westen zijn we niet meer bereid offers te brengen om onze waarden te behouden. Onze democratie werkt alleen nog in mechanisch opzicht, in spiritueel opzicht is ze dood. De klassieken zijn daar helder over: een democratie overleeft niet als niet elke burger een strijder is. Daarmee bedoelen ze niet: iemand die, zoals ondergetekende, af en toe in kaki rondloopt in de mooie Belgische bossen (Holslag is reservist in het Belgisch leger, red.). Nee, een strijder bewaakt het evenwicht tussen zijn eigen kortetermijnbelang en het langetermijnbelang van het grotere geheel. Democratie is een inspanning. Democratie is meer dan een bolletje rood kleuren en jaarlijks onze belastingbrief invullen.
<HUMO> U hebt, toen de crisis in Oekraïne op handen was, verklaard dat Russische militairen wel klaar waren voor de strijd – in tegenstelling tot Belgische. Dat bleek achteraf niet te kloppen.
<Holslag> De Belgische militair is klaar om strijd te leveren. Alleen, hij is onvoldoende getraind en uitgerust om de strijd lang vol te houden. Maar het is juist: ik heb de Russen overschat. Ze kunnen de vijand nog altijd de toegang tot hun teritorium ontzeggen, ze kunnen ook een gelimiteerde oorlog winnen, zoals in de Kaukasus, Syrië of het Oosten van Oekraïne. Maar tot februari had ik niet gedacht dat de Russen héél Oekraïne zouden willen veroveren. Dat heeft iedereen verrast. Rusland is niet opgewassen tegen zo’n grote campagne. En vechten tegen de broeders uit Oekraïne is ook niet vanzelfsprekend: het leidde van meet af aan tot desertie. Het invasieplan voor heel Oekraïne was een staaltje van militaire overmoed.
<HUMO> Was het Oekraïense oorlogstuig beter dan vermoed?
<Holslag> De kwaliteit van het Oekraïense materieel was aan het begin van het conflict niét goed: de Oekraïeners vochten met legacy equipment van de Sovjets. Het Oekraïense leger wordt wel sinds 2014 getraind door de Verenigde Staten. De Amerikanen hebben zeven jaar lang het niveau opgekrikt van de Oekraïense Speciale Troepen, het inlichtingennetwerk uitgebouwd en steden zoals Slovjansk versterkt – Amerikaanse ingenieurs hebben er één grote kazemat van gemaakt. De wapenleveringen zijn pas goed op gang gekomen na de invasie, met als gevolg dat je nu twaalf raketwerpers hebt voor elke Russische tank.
Op de kwaliteit van de gevechtsbataljons in grote brigades heb ik me verkeken. Ik was ook verrast door de blunders van hun inlichtingenapparaat. Ik ging er vanuit dat Rusland perfect op de hoogte was van wat zich in Oekraïne afspeelde, terwijl het omgekeerd is. De Oekraïeners weten alles dankzij de Amerikaanse inlichtingendiensten. Amerika voert deze oorlog met afstandsbediening.
<HUMO> Is het dan toch oorlog tussen Rusland en Amerika in plaats van tussen Rusland en Oekraïne?
<Holslag> Dit is een oorlog bij volmacht. Amerika zegt de Oekraïeners waar de Russische troepen zich bevinden. Het enige dat de Oekraïense troepen zelf doen, is de trekker overhalen.
<HUMO> Dat maakt het bloedlink. Wat heeft Poetin nog nodig om zijn geschut op het Westen te richten als zijn vlaggenschip de Moskva met Amerikaanse steun tot zinken wordt gebracht?
<Holslag> Het werkt in twee richtingen: Europa trekt de handrem aan omdat het met Rusland en Amerika om twee kernmogendheden gaat. Tegelijk gaat Rusland niet over tot vergelding voor acties die zijn uitgevoerd met Amerikaanse steun. De Moskva is wellicht gezonken omdat enkele uren daarvoor een Amerikaans maritiem patrouillevliegtuig rond het schip heeft gecirkeld en de coördinaten van de radar doorgeseind – zo’n radar heeft altijd een blinde vlek. En de Russen hebben niét gereageerd door een Amerikaans vliegtuig uit de lucht te schieten.
Maar goed, Rusland heeft nog altijd escalatie-opties achter de hand. Mijn grote vrees is dat het conflict over de zomer zal worden getild en we in het najaar een brede escalatie krijgen, waarbij Rusland sluiks of openlijk zal mobiliseren en de artillerie opvoeren om heel Donetsk te veroveren. Daar staan ze nog niet waar ze willen staan: Kramatorsk moét eraan. Misschien willen ze ook nog Odessa. En wat ik ook nog zie gebeuren: ze duwen de Amerikanen verder weg uit de Zwarte Zee om de economische druk op Europa op te voeren.
Gazprom draait nu al gaspijpleidingen dicht: Nordstream zit op minder dan de helft van zijn capaciteit. Aan dit tempo zullen Europese energiereserves in oktober maar voor 70 procent zijn aangevuld. Dan wordt het spannend. Zeker als Rusland, zoals ik verwacht, de uitvoer naar Europa zal stilleggen: de prijzen zullen door het dak gaan. We zullen zien of de modale burger, na zijn initiële verontwaardiging over de invasie in Oekraïne, bereid is meer dan drie euro aan de pomp te betalen voor een liter benzine (zwijgt). Het risico bestaat dat we na een zomer van vakantie en festivals plotseling voor een lange winter zullen komen te staan. Ik heb geen glazen bol, maar het feit dat de regering de bevolking daar niét op voorbereidt, noem ik schuldig verzuim.
<HUMO> Een recent bericht uit de krant: Rusland heeft nog nooit zoveel aan gas en olie verdiend. Door de Europese boycot verkoopt het nu grotere hoeveelheden aan India en China – klaar.
<Holslag> Dat was te verwachten. ‘Rusland zal minder uitvoeren,’ had ik gezegd, ‘maar het zal meer aan zijn uitvoer verdienen dankzij de stijgende energieprijzen.’
Europa compenseert door meer in te kopen, tegen hogere prijzen, bij Qatar en Saoedi-Arabië. Maar er is weinig rek op de wereldproductie van olie en gas. Dus, als de Russische pijpleidingen richting Europa echt dichtgaan, is er gewoon geen alternatief. We kunnen nog een beetje peperduur LNG uit Amerika binnentrekken, wat extra olie uit Noorwegen, maar het is heel beperkt. Europa zal binnenkort naar alle waarschijnlijkheid pijn lijden.
<HUMO> U schetst een inktzwart scenario.
<Holslag> Een plausibel scenario. Vorige week zat ik samen met mensen van het Internationaal Energie Agentschap. Zij noemden het Russisch-Oekraïens conflict de veruitwendiging van een energiecrisis die al veel langer sluimert. De afgelopen tien jaar zijn de internationale reserves van fossiele brandstoffen amper gegroeid: we gaan naar een blijvende krapte op de markt met een energietransitie die niet eens halfweg is. Dat weet Poetin verduiveld goed. Als de grote pijpleidingen van Rusland naar China in volle productie zijn, vloeit 40 miljard kubieke meter gas naar ginds – dertig miljard euro extra inkomsten per jaar. En wat zijn onze alternatieven? Kijk naar onze buurlanden: opnieuw steen- en bruinkool exploiteren.
<HUMO> Back to future.
<Holslag> (Zwijgt)
<HUMO> Veel waarnemers waren bang dat Rusland door deze crisis opnieuw in de armen van China zou worden gedreven.
<Holslag> Rusland ligt al lang in de armen van China.
<HUMO> Uw vriend Henry Kissinger, voormalig Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken, zei in Humo dat het herstel van de as China – Rusland een nachtmerrie voor hem was.
<Holslag> Kisssinger, die ik toevallig vorige week nog heb gezien, zou ik geen vriend noemen (lacht). Maar de as China – Rusland is hersteld, full stop. Amerika is hun gemeenschappelijke vijand: de democratie is een bedreiging omdat ze hebben gekozen voor een autoritair model. In tegenstelling tot Kissinger geloof ik niet dat we beide landen nog met een diplomatiek offensief van elkaar kunnen loskoppelen. De Russen weten dat het ze het kleine broertje van China zullen worden, maar hun berekening is: ‘China houdt ons regime mee overeind, intimideert Amerika en betaalt behoorlijk voor ons gas. En als levensverzekering tegen mogelijke agressie hebben we nog altijd onze kernwapens.’ Inzake kernwapens heeft China nog een lange weg af te leggen.
<HUMO> Acht u een inval van China in Taiwan reëel?
<Holslag> Die komt er.
<HUMO> Wanneer?
<Holslag> Xi heeft verklaard dat China tussen 2027 en 2030 combat ready moet zijn. En in 2049 viert het de honderdste verjaardag van de Volksrepubliek. De Chinezen hebben de afgelopen maanden heel nauwgezet gekeken naar de Russische inval in Oekraïne. Ze hebben vastgesteld hoe moeilijk het is een land te veroveren dat voor zijn overleven vecht. Ze discussiëren nu volop hoe het beter kan. Maar ze stellen ook vast dat de beproefde tactiek van een uitputtingsoorlog werkt en het belang van kernwapens niet te overschatten is. De conclusie in alle officiële documenten is eensluidend: ‘We moeten ons kernwapenprogramma versnellen en uitbreiden.’ Als China in Taiwan binnenvalt, moeten ze over meer kernwapens beschikken om Amerika op afstand te houden.
Ik voorspel dat de Chinezen de komende jaren als gek kernwapens zullen bouwen en de productie van conventionele raketten opvoeren. Ze zullen ook gevechtservaring willen opdoen. Xi heeft twee weken gelden een nota goedgekeurd die het Volksbevrijdingsleger het mandaat geeft de Chinese vlag overzees te verdedigen. Ik leid daaruit af dat China binnenkort meer zal tussenkomen op plekken, in Azië of Afrika. China heeft gevechtservaring nodig.
<HUMO> Terug naar Rusland. Zal de oorlog in Oekraïne nog lang duren?
<Holslag> Militair kunnen de Russen geen jaren volhouden: ze moeten volgend jaar landen. Dan zullen de westerse sancties ook voelbaar worden. In de plaats van Poetin zou ik in het najaar inzetten op de verovering van Kramatorsk – van Odessa zou ik afblijven: te moeilijk – en in de winter mijn veroveringen consolideren en de nucleaire paraplu boven Donbas opentrekken: ‘Wie aan Donetsk raakt, raakt aan Russisch grondgebied: bom erop.’
<HUMO> Blijft Poetin zitten na dit conflict?
<Holslag> Rusland is er economisch slecht aan toe. Alles is mogelijk, al lijkt thans geen revolutie in de maak. Het kan ook dat Poetin om gezondheidsredenen zegt: ‘Ik heb de Donbas gered, ik ga met een heldendaad de geschiedenis in, ik sta mijn plaats af aan Dmitri Medvedev.’
<HUMO> U hebt al enkele keren gewezen op het belang van kernwapens is. Moet Europa ook wat doen aan zijn kernarsenaal?
<Holslag> De huidige kernwapens zijn een verschrikking. Eén Russische Sarmat-raket richt twintig keer meer schade aan dan Little Boy indertijd in Hiroshima. Ik soms lig ’s nachts wakker van de tuigen die worden gebouwd: één Sarmat op Brussel en Waals- en Vlaams-Brabant zijn voor een paar honderd jaar onleefbaar. In tegenstelling tot de Koude Oorlog is er ook geen enkele controle meer op nucleaire bewapening. Het is echt de Far West.
Europa kan zichzelf uitroepen tot kernwapenvrije regio, het betekent niet dat we geen doelwit zijn. We hebben het hoofdkwartier van de NAVO, de zetel van de Europese Unie, twee cruciale havens – we staan op de Russische lijst van doelwitten, maar we hebben geen enkele afweer. Niets.
Het nieuwe defensieplan wil daar werk van maken. We moeten op zijn minst gesprekken opstarten over wapenbeheersing, transparantie en de omgang met incidenten. In de Koude Oorlog had je enkele minuten om uit te zoeken hoe bedreigend een close call, het signaal van een vijandelijke atoombom, in werkelijkheid was. Nu gaat het om seconden.
Intussen heb je een cyber- en spacedomein, dat makkelijk kan worden verstoord. Het volstaat dat iemand inhackt op een satelliet die nucleaire aanvallen opspoort, via spoofing verkeerde signalen uitstuurt en alle systemen schieten in actie: je hebt een nucleaire oorlog voor je het beseft. De Russen zijn overigens erg goed in spoofing.
(Zucht) Klimaatopwarming, versnelling van de bewapeningswedloop: we bevinden ons op een scharniermoment in de geschiedenis. Iets meer gravitas zou wel op zijn plaats zijn.
<HUMO> U staat vaak alleen, hè.
<Holslag> Ik heb ervoor gekozen een civil servant te zijn. Als onderzoeker betekent dat: onafhankelijk denken. En als je tot bepaalde inzichten komt, de gevolgen daarvan durven uit te leggen, ook al brengt dat je in botsing met je universiteit of regering. Ik ben loyaal aan mijn land, de grondwet en haar kernwaarden. Ik hoef niet loyaal te zijn aan mensen die daaraan verzaken.
<HUMO> U was jarenlang een adviseur van EU-commissaris Frans Timmermans (PvdA). Was u loyaal aan hem?
<Holslag> Ik steunde de European Green Deal heel erg, maar die kun je niet uitrollen als je landen van buiten de Europese Unie hun vervuilende rotzooi over de markt laat blijven uitkieperen. Het is ook niet goed voor je economie. Daar hebben wij over gebotst, en ik ben opgestapt.
<HUMO> Is discipline het kernwoord in uw bestaan?
<Holslag> Discipline is hard werken. Ik beschouw mezelf als een gemiddeld talent dat bovengemiddeld werkt: ik leg de lat hoog. Discipline is belangrijk, maar ook authenticiteit. Ik heb geen talent om te doen alsof. Daar word ik nerveus, ja zelfs ziek van.
<HUMO> U hebt overwogen in de politiek te stappen. U hebt daarover met Karel Van Eetvelt gesproken, die ook met Sihame El Kaouakibi overlegde over een nieuwe politieke beweging.
<Holslag> Ik heb één gesprek met Karel Van Eetvelt gevoerd. Kijk, ik ben een individu, een humanist. Mijn missie is het leven zo vol mogelijk te beleven – of zoals Neruda zei: het leven in brand te zetten. Dat doe je met anderen. Je probeert bij te dragen aan een betere samenleving. Als politicoloog kan ik een bescheiden bijdrage leveren, als politicus lijkt me dat veel moeilijker. Ik sta daar nogal stoïcijns tegenover.
<HUMO> Heeft uw stoïcijnse attitude te maken met uw bewogen jeugd?
<Holslag> Stoïcijns word je als je aanvaardt dat dingen door hogere krachten worden bepaald: de goddelijke voorzienigheid of de menselijke natuur. Daar moet je in berusten. We zijn maar blaadjes in de wind, schreef Marcus Aurelius.
<HUMO> U bent een kind van ouders uit de sixties.
<Holslag> Van geitenwollen sokjes, ja.
<HUMO> Hebt u met discipline uw eigen weg gevonden?
<Holslag> Toen ik voor het eerst op de televisie kwam, zei mijn oma: ‘Jonathan, alles goed en wel, maar hou je voetjes wel op de grond.’ Die zelfrelativering galmt nog altijd door mijn hoofd. Ik spiegel me ook aan het harde werk dat mijn grootouders, landbouwers, hebben verzet. Aan hun incasseringsvermogen. Mijn grootouders zijn rolmodellen.
Mijn moeder heeft me ook veel kansen gegeven. Na de scheiding van mijn vader heeft ze heel hard moeten werken om haar drie zonen een dak boven hun hoofd te geven en af en toe eens een uitstap te maken. Elke frank werd omgedraaid. Ook dat is het gevolg van zelfdiscipline.
Mijn grootste angst is dat mijn twee dochters, die in welvaart opgroeien, de lessen van een harde leerschool niet zouden meekrijgen. Ze kennen de onzekerheid niet die ik als kind aan het eind van de maand heb gevoeld: ‘Staat er nog genoeg geld op de rekening?’ Eén van mijn vroegste herinneringen gaat terug naar de tijd toen ik vier was. We woonden in een armzalig boerderijtje in Klein-Sinaai in het Waasland. Op een gegeven moment was het niet meer warm in huis. De ijsbloemen stonden op het venster. En mijn jongste broertje had longontsteking.
Een ander moment uit mijn vroegste levensjaren: we woonden alweer in een ander dorp toen de huisbaas bij ons kwam aankloppen. Er ontstond een discussie over de huurprijs. En het werd heel emotioneel. Zulke momenten maken een verpletterende indruk op een kind, maar ik heb het mijn ouders nooit verweten. Op een bepaalde manier ben ik hen daar zelfs dankbaar voor.
Ik ben geboren met een rusteloos DNA. Mijn levensmissie is: die rusteloosheid kanaliseren. Mijn vader heeft het ook geprobeerd, maar hij is er niet in geslaagd: hij heeft zich uitgeput in allerlei avonturen. Die fout mag ik niet maken.
<HUMO> Was uw vader drugsverslaafd?
<Holslag> (Knikt) Een tijd had hij daar een probleem mee, ja. Er waren soms driftbuien. Een keer kwam mijn klasje naar de dieren thuis kijken, tot mijn vader hen tierend de deur wees. Dat zijn geen gemakkelijke momenten, maar ik ben er goed uitgekomen. En ik heb ook heel veel mooie dingen geleerd en meegekregen. Het is nooit zwart-wit.
Als ik op op bepaalde momenten de rust niet had gevonden op de boerderij van mijn grootouders, was ik misschien ook de verkeerde richting uitgegaan. Als goede leerkrachten me in het middelbaar niet op de rails hadden gehouden, had ik hier nu niet gezeten. Je kunt je optrekken aan mensen.
<HUMO> U hebt zich langzaam opgewerkt: afgestudeerd als regent, gewerkt, masterdiploma gehaald, gedoctoreerd. En tussendoor vaderde u ook nog over uw puberende broers. Dat waren dagen van vierentwintig uren.
<Holslag> Ik merk dat de mensen die mij iets te vertellen hebben meestal ook een moeilijk parcours hebben gelopen. Ik heb een automatische klik met kinderen die hetzelfde meemaken, I feel their pain. Dat verklaart wellicht mijn verantwoordelijkheidsgevoel: ik heb veel sympathie voor de underdog. Als die niet bij de pakken blijft zitten, tenminste.
<HUMO> U voelt zich verantwoordelijk voor alles en iedereen – zelfs voor de natie.
<Holslag> Aan het begin van mijn carrière heb ik bijzonder lucratieve contracten aangeboden gekregen om uit België te vertrekken. Ik ben daar niet op ingegaan.
<HUMO> Welke bedrijven?
<Holslag> Het leukste voorstel kwam van Huawei, waar ik vicepresident van Europa kon worden. Ik wilde me niet laten kopen. Pas op, ik heb niets tegen bedrijven. De afgelopen maanden heb ik misschien wel vijftig keer voor bedrijven gesproken.
Die voordrachten leveren me voor een stuk financiële autonomie op. In ‘Heat’, een film met Al Pacino en Robert De Niro, zegt De Niro dat hij op elk moment wil kunnen opstappen: ‘Don’t let yourself get attached to anything you are not willing to walk out on in 30 seconds flat’. Als ik me niet meer kan vereenzelvigen met een werkgever, wil ik kunnen wegwandelen.
<HUMO> ‘Het zou te makkelijk zijn naar een buitenlandse universiteit te verkassen,’ zei u laatst. Wat bedoelde u daarmee?
<Holslag> Mijn baan aan de VUB is vaak een worsteling, dat geef ik toe. Ik worstel met het onderwijsbeleid, de lesgroepen die almaar groter worden. De voorbije jaren heb ik soms op het punt gestaan te stoppen. Studenten bepalen met hun evaluaties waar de lat komt te liggen. Wanneer je, als prof, de lat toch hoog legt, doe je jezelf een hoop misère aan met tweede zits en betwistingen. Ik lees mijn studentenevaluaties niet meer. Elk jaar opnieuw: te streng en te veel lezen.
Ik hoef geen volgzame studenten. Elk jaar begin ik met een oproep: ‘Wees het met mij oneens.’ Maar ze moeten wel argumenten aanvoeren om hun mening te staven. Waar ik absoluut niet tegen kan, is gepamper. Goed onderwijs leert jongeren om onzekerheid te overwinnen en niet om onzekerheid to vermijden.
<HUMO> U bent een behoorlijke cultuurpessimist. Toch hebt u twee kinderen op de wereld gezet. Hebt u daar even over gedaan?
<Holslag> Ik heb daarover lange discussies gevoerd met mijn vrouw, maar het blijft het mooiste dat me is overkomen. Mijn dochters zijn best weerbaar hoor: we hebben een goed evenwicht gevonden tussen onvoorwaardelijke liefde en enkele meer spartaanse opvoedingsprincipes (lacht).
Ik ben geen pessimist, ik ben wel voorbereid op het beste én het slechtste. Ondanks alles vind ik het leven wonderbaarlijk mooi. Maar het is zoals met alles: je moet ervoor vechten, dat maakt het leven intens, maar het ook op elk moment kunnen loslaten. Noem me gerust een strijdlustige stoïcijn.
Als dit artikel resoneert met je, deel het dan alsjeblieft. We houden onze blog volledig zonder advertenties en delen helpt ons om meer mensen op hun reis te helpen. Volg ons ook op sociale media. Geef deze tekst een waardering door uw commentaar en like.
Lees meer
We zijn benieuwd naar je reactie hieronder! Reactie annuleren